## భారతదేశ వాణిజ్య పోకడలలో మార్పులు మరియు WTO పాత్ర: సవాళ్లు, అవకాశాలు మరియు భవిష్యత్ మార్గాలు

ప్రపంచ వాణిజ్య వ్యవస్థలో భారతదేశం యొక్క ప్రయాణం సంక్లిష్టమైన మలుపులు మరియు తిరములతో కూడినది. 1991 ఆర్థిక సంస్కరణల తర్వాత, దేశం వాణిజ్య వేగవంతం మరియు సమగ్రతకు ముఖ్యమైన మార్పులను చవిచూసింది. ప్రపంచ వాణిజ్య సంస్థ (WTO) ఈ మార్పులలో కీలక పాత్ర పోషించింది, అయితే ప్రస్తుత గ్లోబల్ ట్రెండ్లు మరియు అంతర్జాతీయ వివాదాలు దాని సామర్థ్యాన్ని సవాల్ చేస్తున్నాయి. ఈ వ్యాసం భారతదేశ వాణిజ్య దిశలో మార్పులు, WTOతో దాని సంబంధం, మరియు భవిష్యత్ సవాళ్లను విశ్లేషిస్తుంది.

### **WTOతో చారిత్రక నిశ్చితార్థం: అంతర్జాతీయ వాణిజ్యానికి అడుగుజాడలు**

భారతదేశం 1948లో GATT (సాధారణ ఒప్పందం వాణిజ్యం మరియు టారిఫ్లపై) సభ్యునిగా చేరి, 1995లో WTO స్థాపనలో ప్రధాన పాత్ర పోషించింది . ఈ సభ్యత్వం దేశానికి అంతర్జాతీయ మార్కెట్లకు ప్రవేశాన్ని అందించింది, ప్రత్యేకించి సేవల రంగంలో. 2023 నాటికి, భారతదేశం ప్రపంచ సేవా ఎగుమతులలో 5.3% వాటాను సాధించింది, ఇది దాని డిజిటల్ సామర్థ్యానికి నిదర్శనం . అయినప్పటికీ, దేశం WTOలో రక్షణాత్మక వ్యూహాన్ని అనుసరించింది, ప్రధానంగా వ్యవసాయ సబ్సిడీలు మరియు ఆహార భద్రత కోసం సానిటరీ మరియు ఫైటోసానిటరీ (SPS) చర్యలపై దృష్టి సారించింది .

### **WTO సవాళ్లు మరియు ప్రస్తుత వివాదాలు**

- **వివాద పరిష్కార వ్యవస్థ కుళ్లిపోవడం**: WTO యొక్క అప్పీలేట్ బాడీ (వివాద పరిష్కార వ్యవస్థ) 2025 నాటికి నిష్క్రియాత్మకంగా మారింది, ప్రధానంగా USA న్యాయమూర్తుల నియామకాన్ని నిరంతరం నిరోధించడం వలన . ఈ పరిస్థితి భారతదేశంలాంటి అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాలకు గణనీయమైన సవాళ్లను ఏర్పరిచింది, ఎందుకంటే అమెరికా ద్విపక్ష వాణిజ్య ఒప్పందాలకు మొగ్గు చూపుతోంది, ఇవి తరచుగా WTO నియమాలకు అనుగుణంగా ఉండవు .

  

- **టారిఫ్ వివాదాలు మరియు ప్రతిఊదా ధరలు**: జూలై 2025లో, అమెరికా భారతదేశంపై 25% టారిఫ్ విధించింది, దీనిని జాతీయ భద్రత మినహాయింపుల కింద సమర్థించింది . ఈ చర్య ఎలక్ట్రానిక్స్, ఫార్మాస్యూటికల్స్ మరియు వస్త్రాల రంగాలపై గణనీయమైన ప్రభావాన్ని చూపుతుంది. ప్రతిస్పందనగా, భారతదేశం WTO నియమాల ప్రకారం ప్రతిఊదా ధరలను విధించే హక్కును కోరుతోంది . 

- **బహుళపక్ష వ్యవస్థపై ఒత్తిడి**: WTO యొక్క అసమర్థతను పరిగణనలోకి తీసుకుని, యూరోపియన్ యూనియన్ అధ్యక్షురాలు ఉర్సులా వాన్ డెర్ లేయన్, WTOకి ప్రత్యామ్నాయంగా CPTPP దేశాలతో కూడిన క్రమబద్ధీకరించబడిన వాణిజ్య సహకారాన్ని ప్రతిపాదించారు . ఈ చర్య బహుళపక్ష వ్యవస్థకు ఎదురయ్యే సవాళ్లను నొక్కి చెబుతుంది.

### **వాణిజ్య దిశలో మార్పులు: కొత్త పోకడలు మరియు వైవిధ్య వ్యూహాలు**

- **ఉత్పత్తి నుండి సేవల వైపు మార్పు**: భారతదేశం యొక్క వాణిజ్య నమూనా గణనీయంగా మారింది. సేవల ఎగుమతులు, ప్రత్యేకించి IT మరియు డిజిటల్ సేవలు, దేశానికి ఆర్థిక వృద్ధిలో కీలకమైనవిగా మారాయి. 2023 నాటికి, భారతదేయం ప్రపంచ సేవా ఎగుమతులలో 5.3% వాటాను సాధించింది, ఇది దాని ఉత్పత్తి వాటా (2.3%) కంటే గణనీయంగా ఎక్కువ . అయినప్పటికీ, WTOలో డిజిటల్ వాణిజ్యంలో భారతదేశం యొక్క పాల్గొనకపోవడం (ఉదాహరణకు, ఎలక్ట్రానిక్ ప్రసారాలపై పన్నుల మోరేటోరియంను వ్యతిరేకించడం) దాని స్వంత సామర్థ్యాలకు విరుద్ధంగా ఉంది .

- **ఫ్రీ ట్రేడ్ ఒప్పందాల (FTAs) వైపు మొగ్గు**: WTOలో సవాళ్లతో, భారతదేశం దాని వాణిజ్య వైవిధ్య వ్యూహంగా ప్రాంతీయ మరియు ద్విపక్ష ఒప్పందాలపై దృష్టి పెంచింది:

  - **UKతో FTA** (2025 మేలో ముగిసింది): సేవలు మరియు డిజిటల్ వాణిజ్యంపై ప్రత్యేక దృష్టి.

  - **EFTA దేశాలతో ఒప్పందం**: ముఖ్యంగా ఐరోపా స్వేచ్ఛా వాణిజ్య సంఘంతో (నార్వే, స్విట్జర్లాండ్, ఐస్లాండ్ మరియు లీచ్టెన్‌స్టీన్) పెట్టుబడులు మరియు వాణిజ్యాన్ని ప్రోత్సహించడం .

  - **EUతో ప్రస్తుత చర్చలు**: 2025 ఫిబ్రవరిలో ప్రధాన మంత్రి నరేంద్ర మోదీ మరియు EU అధ్యక్షురాలు ఉర్సులా వాన్ డెర్ లేయన్ 2025 లోపు FTAని ముగించడానికి కట్టుబడి ఉన్నారు .

- **ఉత్పత్తిలో మార్పు**: "మేక్ ఇన్ ఇండియా" చొరవ మరియు ఉత్పత్తి-లింక్డ్ ప్రోత్సాహకాలు (PLI) స్కీముల కింద, భారతదేశం ఎగుమతి-ఆధారిత తయారీలో గణనీయమైన పురోగతిని సాధించింది. ఉదాహరణకు, Q2 2025లో, భారతదేయం USAకి అతిపెద్ద ఐఫోన్ ఎగుమతిదారుగా మారింది, మొత్తం ఎగుమతులలో 44% వాటాను సాధించింది . అయితే, అమెరికా టారిఫ్లు ఈ పురోగతిని బెదిరిస్తున్నాయి.

### **భవిష్యత్ దిశలు: వ్యూహాత్మక అవకాశాలు మరియు సిఫార్సులు**

- **WTO సంస్కరణలలో పాత్ర**: WTO వివాద పరిష్కార వ్యవస్థను పునరుద్ధరించడంలో భారతదేశం కీలక పాత్ర పోషించగలదు. అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాల ఆసక్తులను ప్రాతినిధ్యం వహిస్తూ, అది బహుళపక్ష వ్యవస్థకు మద్దతును బలోపేతం చేయవచ్చు . అయినప్పటికీ, ఇది కొన్ని రక్షణాత్మక విధానాలను (వ్యవసాయ సబ్సిడీలు వంటివి) తగ్గించాల్సిన అవసరం ఉంది.

- **సస్టైనబిలిటీ మరియు వాణిజ్యం**: EU మరియు ఇతర భాగస్వాములతో FTAలు కాలుష్యం మరియు కార్బన్ ఉద్గారాలపై కఠినమైన నిబంధనలను కలిగి ఉంటాయి. భారతదేశం దీనికి ప్రతిస్పందనగా దేశీయ కార్బన్ ట్రేడింగ్ వ్యవస్థలను అభివృద్ధి చేయడంపై పని చేస్తోంది . ఈ మార్పులు దీర్ఘకాలిక వాణిజ్య సామర్థ్యానికి కీలకమైనవి.

- **సరఫరా గొలుసుల పునర్నిర్మాణం**: చైనా నుండి "డీకప్లింగ్" (విడదీయడం) భారతదేశానికి ప్రధాన అవకాశాన్ని అందిస్తుంది. అనేక అంతర్జాతీయ కంపెనీలు "చైనా ప్లస్ వన్" వ్యూహాన్ని అనుసరిస్తున్నాయి, మరియు భారతదేశం వాటికి ప్రధాన గమ్యస్థానంగా మారింది. ఉదాహరణకు, భారతదేశంలో అతిపెద్ద ఎయిర్ కండీషనర్ తయారీదారు వోల్టాస్, తన ఉత్పత్తిని చైనా నుండి భారతదేశానికి మార్చుకోవడానికి ప్రణాళిక వేస్తోంది . ఈ మార్పు దేశంలోని తయారీ సామర్థ్యాన్ని గణనీయంగా పెంచుతుంది.

### **ప్రధాన వాణిజ్య మార్పులు: సంగ్రహ పట్టిక**

క్రింది పట్టిక భారతదేశ వాణిజ్యంలో కీలక మార్పులను సంగ్రహంగా చూపుతుంది:

| **కాలపరిమితి** | **ప్రధాన మార్పులు** | **ప్రభావం** |

|----------------|----------------------|-------------|

| **1991-2023** | WTO/GATT సభ్యత్వం | వాణిజ్య వేగవంతం, ప్రత్యేకించి సేవల రంగంలో |

| **2020-2025** | PLI స్కీమ్లు మరియు "మేక్ ఇన్ ఇండియా" | ఉత్పత్తిలో పెరుగుదల, ఐఫోన్ ఎగుమతులు |

| **2025** | అమెరికా టారిఫ్లు | ఎలక్ట్రానిక్స్ మరియు ఫార్మాస్యూటికల్ రంగాలపై ప్రతికూల ప్రభావం |

| **2025** | UK మరియు EUతో FTA చర్చలు | వాణిజ్య వైవిధ్యం మరియు యూరోప్‌తో సంబంధాలు బలోపేతం |

### **ముగింపు: మలుపులో ఉన్న బహుళపక్ష వ్యవస్థను సమతుల్యం చేయడం**

WTO ఇప్పటికీ భారతదేశ వాణిజ్య విధానానికి భాగస్వామి అయితే, ప్రస్తుత సవాళ్లు దేశాన్ని దాని వ్యూహాన్ని సర్దుబాటు చేసుకోవడానికి ప్రేరేపించాయి. భవిష్యత్తులో, భారతదేశం ద్వంద్వ వ్యూహాన్ని అనుసరించాలి:

1. **బహుళపక్ష వ్యవస్థను రక్షించడం**: WTO వివాద పరిష్కార వ్యవస్థను పునరుద్ధరించడానికి ఇతర అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాలతో కలిసి పనిచేయడం.

2. **ద్విపక్ష మరియు ప్రాంతీయ ఒప్పందాల ద్వారా వైవిధ్యం**: UK మరియు EUతో FTAలను అంతిమంగా చేయడం, మరియు ఇండో-పసిఫిక్ ప్రాంతంలో కొత్త భాగస్వామ్యాలను అన్వేషించడం .

WTO యొక్క సవాళ్లు భారతదేశానికి అది ప్రపంచ వాణిజ్య వేదికపై దాని విధానాలను మరియు స్థానాన్ని పునరాలోచించుకునే అవకాశాన్ని అందిస్తున్నాయి. సేవల రంగంలో దాని బలాన్ని పెంపొందించుకోవడం, తయారీని బలోపేతం చేయడం, మరియు సస్టైనబిలిటీని అభివృద్ధి చేయడం ద్వారా, భారతదేశం 21వ శతాబ్దంలో ఒక ప్రధాన వాణిజ్య శక్తిగా మారవచ్చు. ఈ మార్పు దేశం బహుళపక్ష వ్యవస్థను సమర్థిస్తూ, దాని స్వంత అభివృద్ధి ఆవశ్యకతలకు అనుగుణంగా సర్దుబాటు చేసుకోవడంపై ఆధారపడి ఉంటుంది. ఈ సమతుల్యత సాధించడానికి విజ్ఞత మరియు వ్యూహాత్మక దృష్టి అవసరం, అయితే విజయం సాధించినట్లయితే, అది భారతదేశాన్ని అంతర్జాతీయ వాణిజ్య వేదికపై కీలకమైన ఆటగాడిగా మార్చగలదు.